Ten inny
Ryszard Kapuściński
Wydawnictwo Czytelnik

Reporter – zwany „cesarzem reportażu” – pisarz, fotograf Ryszard Kapuściński ma nieocenione zasługi wobec badania kultur pozaeuropejskich. Pracował jako korespondent w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Dokumentował dzieje cesarstwa w Etiopii oraz Iranie. W zbiorze wykładów Ten Inny autor przedstawia swoją perspektywę dotyczącą spotykania innych kultur na swojej drodze: „czasem wydaje mi się, że najbardziej niepokojącym problemem były nie tyle granice i fronty, trudy i zagrożenia, ile wielekroć odżywająca niepewność o rodzaj, jakość i przebieg spotkania z Innymi, z innymi ludźmi, z którymi zetknę się gdzieś w drodze. Wiedziałem bowiem, że wiele, a nieraz może i wszystko, będzie od tego zależeć.”1

Kapuścińskiego nie przerażają logistyczne trudności i granice terytorialne, ale odczuwa rodzaj niepewności przy spotkaniu z Innym, z osobami napotkanymi podczas podróży. Ma świadomość, że będzie to miało ogromny wpływ na jego podróż, jak i na jego samego. Rozumie, jak bardzo jest to delikatny i istotny temat – to, czy znajdzie odpowiedni sposób na porozumienie się z nimi. Reporter zauważa, że niedogodności i trudności wyjazdu nie wynikają wyłącznie z miejsca i czasu, ale zależą od relacji z osobami, które są częścią danego terytorium: „Ten sam wybór, przed którym tysiące lat temu znalazła się grupa naszych prarodziców, stoi przed nami i dziś, i to z tą samą niesłabnącą intensywnością; wybór równie jak wówczas zasadniczy i kategoryczny. Jak odnieść się do Innych? Jaką zająć wobec nich postawę?”2

„Na szczęście dowody na jeszcze inne, znane doświadczeniu ludzkiemu postępowanie są także rozrzucone obficie na naszej planecie. To dowody na współpracę – pozostałości rynków, pozostałości przystani wodnych, miejsca, gdzie były agory i sanktuaria, gdzie ciągle widoczne są siedziby starych uniwersytetów i akademii, czy też zachowały się ślady szlaków handlowych takich jak Jedwabny, Bursztynowy czy Saharyjski”3. Autor opisuje tu współpracę w społeczeństwie, aktywną międzykulturowość. Mimo różnic religijnych, kulturowych, możliwy był kompromis, wspólne działanie. Czasem dotyczyło interesów, czasem celów wyższych, związanych z działalnością akademicką.

Spotkanie z Innym to nie minięcie się przypadkiem w podróży, to świadoma decyzja zauważenia kogoś i próba wejścia z nim w dialog, wyciągnięcie ręki. To zgoda na to, że można nauczyć się czegoś od siebie wzajemnie. Wartości pozwalają rozróżniać dobro i zło, określony system wartości, aksjologiczny kształt świata. Istotne jest, żeby mieć świadomość, że różne społeczności mogą posiadać swój własny sposób postrzegania rzeczywistości, odwoływać się do odmiennej religii. Dzięki spotkaniu z Innym, z inną kulturą, okazuje się, że druga kultura ma na te same pytania inne odpowiedzi. Pojawia się wtedy ryzyko niezrozumienia. Jednak brak zgodności to też czasem dostrzeżenie różnic umożliwiający poszerzenie perspektywy spojrzenia na odmienną rzeczywistość.

Człowiek, dzięki mocy Internetu, staje się wędrowcem, poznaje inne kultury, nawet nie wychodząc z domu. Jednocześnie przez globalizacje i przenikanie się kultur, częściej można się z nimi – czy też najpierw z naszymi wyobrażeniami o nich – skonfrontować. Wiedza o świecie coraz łatwiej ulega szybkości, coraz mniej refleksji. Nie wiadomo, w co wierzyć wobec ogromnej ilości fake newsów. Ale to ludzie tworzą rzeczywistość i dlatego może warto spróbować nie oceniać dogmatycznie innych społeczeństw, grup etnicznych, Innego, który jest wielokulturowym spektrum znaczeń.

Czy Kapuściński dzisiaj jest aktualny? Czy może nie jest to naiwna postawa, która i tak wobec aktualnej sytuacji niewiele znaczy? I czy w ogóle da się na chwilę zatrzymać i zauważyć odmienne kultury, bez osądzania ich ze swojej (jedynie słusznej) perspektywy? Co oznacza multum czarnych kwadratów na Instagramie, kiedy po śmierci George Floyda wszędzie można było znaleźć lektury na temat rasizmu? Minęło pół roku. Może od literatury nikt nie zbawi całego świata, ale teraz, w świetle ostatnich wydarzeń Black Lives Matter czy znanego hasła Don’t call me murzyn ta książka – pierwsze wydanie pochodzi z 2007 roku – wydaje się być jeszcze bardziej aktualna.

1 Ryszard Kapuściński, Spotkanie z Innym jako wyzwanie XXI wieku , s.1link: http://www.artykul25.pl/images/pliki/Spotkanie-z-Innym.pdf, dostęp [19.03.2020]

2 Tamże, s.1

3 Tamże, s.1

Autorka tekstu: Małgorzata Rybak (26, mentalnie 53) – próbuje skończyć kulturoznawstwo. Z zawodu księgarz, publikowała w „Ha-arcie” oraz na queer.pl. Uważa, że jest jak polityk – dużo mówi, a wciąż za mało robi