Wikipedia to projekt oddolny, społeczny. Nikt nikomu za nic tutaj nie płaci, a pisać i edytować hasła może w zasadzie każda i każdy z nas. Czy istnieją zasady pisania artykułów? Tak. Takie zasady, dość rozproszone, znajdziemy na wielu stronach Wikipedii, ale najważniejsze to „Pięć podstaw Wikipedii” (tzw. filarów), które są źródłem pozostałych reguł. Brzmią one: „Wikipedia to encyklopedia”, „Wikipedia to neutralny punkt widzenia”, „Wikipedia to wolny zbiór wiedzy”, „Wikipedia to przestrzeganie netykiety”, „Wikipedia to brak sztywnych reguł”. Podstawy te, wraz z zasadami, zaleceniami i zwyczajami, regulują polskojęzyczną Wikipedię. Tyle teoria. Dlaczego praktyka coraz częściej budzi wątpliwości?

Kobiety w Wikipedii

Zacznijmy od pewnego przykładu. 30 września 2021 roku około godziny 22 jedna z osób będących częścią społeczności Wikipedii zgłosiła artykuł Rok Kobiet z ASP dotyczący obchodów 100-lecia obecności kobiet w krakowskiej ASP do tzw. poczekalni, czyli miejsca, gdzie dyskutuje się nad usunięciem hasła. Pierwszym krokiem jest zwykle propozycja poprawy artykułu, ale nie tym razem. Autorka powyższego hasła stworzyła je na początku 2020 roku i przez blisko dwa lata istniało ono w internetowej encyklopedii.

Padały różne zarzuty. Jeden dotyczył nieencyklopedyczności oraz tego, że skala wydarzenia była za mała. Oczywiście pojęcie skali jakiegoś wydarzenia jest względne – zdarzają się hasła, które dotyczą kilkunastu osób np. jest hasło o udziale osiemnastu Hiszpanów w Olimpiadzie. Jednak informacje sportowe są z oczywistych względów niekwestionowane. Argumentem do usunięcia hasła było też to, że niewiele innych mediów i osób interesowało się Rokiem Kobiet z ASP. Moja odpowiedź, że to dotyczy ważnego jubileuszu stuletniej obecności kobiet w akademii, który trwał przez cały rok, spotkała się z komentarzem jednego z dyskutujących nad hasłem, że zarówno długość wydarzenia, jak i czas, którego dotyczy jubileusz, nie mają żadnego znaczenia, bo np. jego rodzice zbierają grzyby od czterdziestu lat, ale to nie znaczy, że powinno to być odnotowane w Wikipedii. Zanim zdążyłam cokolwiek poprawić, hasło przed regulaminowym czasem zostało usunięte. Głosy, które pojawiły się w obronie hasła, zostały zbagatelizowane, jakby ich w ogóle w dyskusji nie było.

„Encyklopedyczny” to słowo najczęściej i najchętniej używane przez społeczność Wikipedii w kontekście haseł. Co znaczy encyklopedyczny wpis dla Wikipedystów? Taki, który ma potwierdzenie w źródłach zewnętrznych – najlepiej książkach wydanych w prestiżowych wydawnictwach i artykułach opublikowanych w ogólnopolskiej prasie. Problem pojawia się, kiedy zapytamy, co znaczy „prestiżowy”. Dla kogo prestiżowy? I co oznacza to słowo w konkretnej dziedzinie, której dotyczy artykuł? Na przykład sztuki wizualne. Co świadczy o prestiżu artystki, artysty, wystawy, wydarzenia? Artykuł w Gazecie Wyborczej wystarczy? Wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie jest nie do podważenia, ale czy BWA w Olsztynie też jest wystarczająco prestiżowe? Na pewno najbezpieczniej dla artystki i artysty jest, kiedy pracuje na uczelni wyższej i ma habilitację. Ta wystarczy, aby nikt nie podważył „encyklopedyczności” danej osoby. Jeśli masz tylko doktorat, musisz się bardziej postarać – zdobyć kilka ogólnopolskich, państwowych nagród. Od razu zaznaczmy, że Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” nie wystarczy, jest to bowiem „tylko” polskie odznaczenie resortowe, czyli właściwie bez znaczenia, jak możemy przeczytać w dyskusji, która odbyła się nad hasłem dotyczącym Magdaleny Sendeckiej – krytyczki filmowej, redaktorki miesięcznika „Kino”, doskonale znanej w środowisku filmowym.

Hasło ostatecznie udało się „obronić”, ale argumenty, które padały ze strony osób chcących je usunąć trudno nazwać merytorycznymi. Bo jaką merytoryką odznaczają się np. takie opinie: „przedstawiona działalność jakoś nie zachwyca” albo: „uważam, że Kariatydy powinny się zastanowić nad tym, czy zależy im na opisywaniu samych siebie i swoich koleżanek, czy też na opisywaniu biogramów tych kobiet, których brak na Wikipedii jest szczególnie dotkliwy. Bo jeśli to pierwsze, to takie dyskusje w poczekalni będą się powtarzać, zajmując czas wszystkich dyskutantów, który można byłoby wykorzystać lepiej”.

Bo to właśnie kobiety tworzące Kolektyw Kariatyda są jednymi z najbardziej zaangażowanych autorek haseł związanych z kobietami i ich działalnością.

Kolektyw Kariatyda

Ta nieformalna grupa osób zainteresowanych sztuką powstała we Wrocławiu na przełomie 2018 i 2019 roku w związku z organizacją maratonu edycyjnego poświęconego artystkom. Kariatydy, z którymi rozmawiałam, postanowiły pozostać anonimowe, co nie powinno dziwić. Już teraz, jak widać na powyższym przykładzie, zdarzają się „personalne wycieczki” względem ich członkiń. Jako Kolektyw najczęściej piszą hasła dotyczące kobiet związanych ze sztuką, a to jedne z najtrudniejszych do „obrony” haseł. Kariatyda W tłumaczy dlaczego:

„W przypadku sztuki współczesnej, którą się zajmuję, jest to bardzo trudne dla Wikipedystów, bo jest to dla nich zwykle obcy temat. A administratorzy, którzy podejmują ostateczną decyzję czy hasło zostaje na Wikipedii, bardzo często nie są kompetentni w tym zakresie”.

Problemem jest też trwająca wiele stuleci nieobecność kobiet w historii sztuki. Dopiero dziś pojawiają się herstoryczki, które przypominają, a najczęściej dopiero odkrywają postaci kobiet-artystek. Jak więc powoływać się na źródła naukowe – książki i artykuły dotyczące tej tematyki, skoro one dopiero powstają? Podobnie jest z nagrodami. Kobiety dopiero w XX wieku mogły oficjalnie studiować na państwowych uczelniach artystycznych. Dlatego też bardzo rzadko mają odznaczenia i nagrody, bo po prostu nikt ich nie brał pod uwagę, kiedy były przyznawane. Niedawno, bo w 2018 roku, powstała Nagroda Sztuki im. Marii Anto i Elsy von Freytag-Loringhoven, która ma już swoje hasło w Wikipedii, ale również nad nim odbyła się dyskusja dotycząca jego usunięcia. Kariatyda X pokazuje błędne koło takiego myślenia:

„Jednym z ważnych dla Wikipedii kryteriów jest to, żeby osoba, której tworzysz biogram, była nagradzana w swojej dziedzinie. Doskonały jest przykład pisania hasła dotyczącego Nagrody Sztuki im. Marii Anto i Elsy von Freytag-Loringhoven, które chciano nam usunąć, bo przypisy dotyczące tej nagrody odnosiły się przede wszystkim do niszowych, niskonakładowych branżowych czasopism. Ale jak w takim razie mamy tworzyć hasła dotyczące kobiet, jeżeli na poziomie hasła dotyczącego nagrody ważnej dla środowiska sztuki, napotykamy na opór?”.

Wikipedyści, a przynajmniej ich część, nie lubią też feminatywów. Jako społeczeństwo również mamy z nimi problem, więc nie jest to ewenement, ale zważywszy, że „Wikipedia to neutralny punkt widzenia”, jak mówi jeden z pięciu filarów, prywatne preferencje nie powinny stanowić o zasadności ich użycia. Kariatyda Y swoje edytowanie na Wikipedii zaczęła właśnie od sporu o feminatywy:

„Mój pierwszy artykuł został zmieniony, przeredagowany przez innego użytkownika, ponieważ użyłam słów typu: adiunktka, rzeczoznawczyni czy profesora. Te słowa zostały zamienione na męskoosobowe. To był mój początek na Wikipedii, więc zapytałam, z czego to wynika, żebym wiedziała na przyszłość, na co zwracać uwagę. Otrzymałam odpowiedź, że tak zostało ustalone. Poprosiłam więc o spis tego typu ustaleń, bo w tych, które znałam, czegoś takiego nie było. Oczywiście niczego takiego nie otrzymałam”.

Administratorzy i administratorki

Administrator to jeden z wyższych stopni w Wikipedii. Kariatydy są redaktorkami. Jak przeczytamy w regulaminie przyznawania uprawnień: „Kandydatami na administratorów i checkuserów mogą być użytkownicy mający minimum 1000 nieusuniętych edycji w przestrzeni głównej, z których pierwsza miała miejsce co najmniej 3 miesiące przed datą zgłoszenia kandydatury. Dodatkowo osoby te muszą podać w preferencjach swój adres e-mail”.

Kariatyda X przyznaje, że większość administratorów to mężczyźni:

„90% administratorów na Wikipedii to mężczyźni. Bardzo często młodzi chłopcy – Wikipedyści, działający z pozycji swojego wieku, ale też z przekonania, że wiedzą lepiej, a nawet wiedzą wszystko. Kiedy byłam na różnych zlotach Wikipedystów, to czułam, że traktuje się tam kobiety z jednej strony na pozycji partnerskiej, ale z drugiej strony na zasadzie wyższości, jak w powiedzeniu: «trochę techniki, a kobieta się gubi», ponieważ oni-mężczyźni znają lepiej reguły, zasady funkcjonowania Wikipedii”.

Podobnie jest ze społecznością, która redaguje i edytuje hasła. Choć nikt tego oficjalnie nie liczy i nie podaje do wiadomości, większość piszących w Wikipedii to mężczyźni, u których świadomość feministyczna jest zwykle bardzo niska. Uniwersalne przez wieki oznaczało bowiem męskie. Kariatyda Y dodaje:

„Polską Wikipedią opiekuje się Fundacja Wikimedia Polska, która zajmuje się zarówno stroną techniczną, jak i zachęca społeczność do czynnego uczestnictwa we współtworzeniu Wikipedii – edytowania i redagowania haseł. Osoba odpowiedzialna w tej organizacji za sprawy społeczności jest bardzo świadoma feministycznie, ale jest w tym odosobniona. To w praktyce oznacza, że jest mniejszością wśród osób, które mają faktyczny wpływ na to, jak  wszystko jest skonstruowane”.

Przykład, od którego zaczęłam ten tekst, pokazuje, że nie jest to wyłącznie kwestia związana z jednym usuniętym hasłem, ale problem systemowy, nad którym trzeba się zastanowić. Autorka hasła Rok Kobiet z ASP, które zostało usunięte, opowiada swoją historię innym kobietom zajmującym się sztuką czy kulturą jako przykład pokazujący, jak ważne jest pisanie o wydarzeniach, które organizują kobiety i popularyzowanie tej wiedzy.

Edytony

Pierwszy edyton organizowany przez Kolektyw Kariatyda – Pionierki – odbył się 16 marca 2019 roku, a najnowszy, osiemnasty – Ukrainki – 12 marca 2022 roku. Tematyka była bardzo różna: projektantki, filmowczynie, ilustratorki, architektki, fotografki, artystki XIX wieku, aktywistki, krytyczki, migrantki. Zawsze jednak kobiety. Bo to haseł o kobietach najbardziej brakuje w Wikipedii. Kariatyda Y wyjaśnia:

„Edytony organizujemy od kilku lat i są takie tematy, które wyraźnie przyciągają sporo osób. Naszym absolutnym hitem był edyton dotyczący architektek, ale sporo osób wzięło też udział w edytonie dotyczącym artystek z mniejszości seksualnych. Na te edycje zapisała się blisko setka osób, choć oczywiście na same spotkania przyszło mniej. Jednak już sam fakt, że blisko sto osób wyraziło chęć zaangażowania się w edycję było dla nas wspaniałe, ale i zdumiewające”.

Kolektyw Kariatyda tylko w 2020 roku, w którym odbyło się najwięcej edytonów, napisał ponad sto artykułów i przyczynił się do znacznego przypływu osób, które nigdy wcześniej niczego nie edytowały. I były to kobiety. Przed nimi jednak jeszcze dużo pracy, bo jak zauważa autorka hasła Rok Kobiet z ASP:

„Wiele wydarzeń dotyczących kobiet czy z nimi związanych trafia do poczekalni lub jest usuwanych dlatego, że kobiety socjalizowane do bycia spokojną, grzeczną i bezkonfliktową, nie walczą o te hasła. Zdaję sobie sprawę z tego, że dla większości kobiet sytuacja walki w męskim środowisku nie jest łatwa. Większość woli się wycofać. Woli siedzieć cicho. A skoro nikt się nie odzywa, to wszystko jest w porządku i świat się kręci po staremu. Ciągle w większości Wikipedystami są mężczyźni, którzy piszą o innych mężczyznach. Magiczny krąg się zamyka”.

Co można zrobić? Piszmy w Wikipedii hasła dotyczące kobiet i ich działalności. Dla siebie i innych. Przede wszystkim dla wszystkich dziewczynek i kobiet, które czytają je dziś i tych, które przyjdą po nas, aby miały szansę budować swoją tożsamość w oparciu o historię dokonań kobiet, a nie mężczyzn. Aby mogły być dumne z tego, że są kobietami.

Tekst: Sylwia Góra – kulturoznawczyni, literaturoznawczyni, doktorka nauk humanistycznych, absolwentka Polskiej Szkoły Reportażu, autorka książki Ewa Kierska. Malarka melancholii [Universitas 2020] oraz Kobiety, których nie ma. Bezdomność kobiet w Polsce [Marginesy 2022], animatorka kultury, współorganizatorka Festiwalu Dekonstrukcji Słowa Czytaj!, miłośniczka literatury pisanej przez kobiety oraz biografii nieznanych i zapomnianych artystek.

Ilustracje: Weronika Stosur – studentka grafiki, głównie zajmuje się ilustracją, a w przyszłości chciałaby pracować nad filmami animowanymi. W wolnych chwilach szydełkuje kapelusze i zbyt starannie dobiera piosenki do swoich playlist.
Instagram: @colderka